Streszczenia i opracowania lektur szkolnych klp klp.pl
Kusząc się o minimalne chociażby podsumowanie tej kilkusetstronicowej powieści po trosze autobiograficznej, po trosze będącej efektem obserwacji otoczenia autorki Dzienników, należy pamiętać, że Noce i dnie podejmują problematykę społeczną, historyczną, filozoficzną i egzystencjalną.

Na dowód pierwszej można wymienić ukazanie przez pisarkę dziejów dążenia do niepodległości narodu polskiego, procesu kształtowania się nowej struktury społecznej w wyniku przemian społeczno-politycznych, zachodzących w Polsce od 1983 roku do I wojny światowej i obejmujących zmianę sposobu życia zubożałej szlachty, tracącej pozycję, rangę społeczną i zmuszonej do zajęcia się pracą zarobkową przez rodzący się kapitalizm. Poza tym Dąbrowska opisała także wzrost znaczenia i rozwój miast (na przykład Kalińca, wzorowanego na jej rodzinnym Kaliszu), a co za tym idzie wzrost roli mieszczaństwa, bogacącego się na wynajmie kamienic czy zakładaniu sklepów czy fabryk.
Noce i dnie nie są tylko historią polityczno-historyczną. Są także niezwykłym studium psychologicznym Bogumiła i Barbary – dwóch odmiennych osobowości, dwóch sprzecznych charakterów. Nie lada wyzwaniem jest tolerowanie w czasie lektury ciągłych narzekań i utyskiwań w stosunku do świata introwertycznej bohaterki, która jest stale niezadowolona i nieszczęśliwa z powodu dysonansu, jaki odczuwa między swoimi ideałami romantyczno-powstańczymi, a rzeczywistością serbinowskiej wsi.

Jej „bovaryzm” uwypukla się jeszcze bardziej w konfrontacji z wiecznie zadowolonym, nie mającym żadnych roszczeń do świata prostolinijnym Bogumiłem, który poświęca życie pracy i kieruje się Conradowskimi zasadami moralnymi. Poprzez zderzenie tych dwóch różnych bohaterów, o odmiennych charakterach i temperamentach, Dąbrowska stworzyła niezwykle sugestywny, psychologicznie pogłębiony obraz złożonej miłości małżeńskiej, która łączy kruchą i neurotyczną Basię i silnego Bogumiła.

Prócz tego Noce i dnie są opowieści o różnych kolorach miłości oraz o sile i roli pracy. Te wątki przeplatają się w powieści i są ważne w życiu każdej postaci, nie tylko Bogumiła i Barbary, choć w ich życiu są to najważniejsze wartości. Pojawiają się także w kontekście takich postaci, jak Agnieszka (kocha Marcina, lecz nie wie, jak pogodzić życie z wiecznie zazdrosnym mężem z postanowieniem poświęcenia się dla innych ludzi), Celina Mroczkówna (nieszczęśliwy romans z Januszem kończy swoim samobójstwem) czy Anzelm (przedsiębiorca sprawnie poruszający się w świecie kapitalistów).

Geneza „Nocy i dni”


Noce i dnie powstawały (…) w ścisłym związku z charakterem epoki, w jakiej przyszło żyć autorce. Są silnie ukorzenione w jej przeżyciach i obserwacjach oraz w opowieściach rodzinnych i informacjach zaczerpniętych przez pisarkę z kaliskiej prasy. Umieszczenie losów postaci na tle panoramy życia społecznego, politycznego, obyczajowego sprawia, że jest to dzieło o randze epopei. Można w nim obserwować kształtowanie się nowej struktury społecznej, przemiany zachodzące w środowiskach wiejskim i miejskim, oraz złożoną sytuację polityczną w kraju w okresie zaborów
(Wilczycka D.: Noce i dnie Marii Dąbrowskiej, Lublin 2003, s. 11).

Największym – obok autobiograficznych Dzienników – dziełem Marii Dąbrowskiej jest tetralogia powieściowa Noce i dnie, (pierwotnie Pośród życia i śmierci, złożona z trzech części: Domowe progi, Dwoje, Szklana góra) publikowana w latach 1931-1934, w Warszawie w wydawnictwie Jakuba Mortkowicza. W jej skład wchodzą cztery części, niekiedy łączone w zależności od wydania:
  • Tom I. Bogumił i Barbara z 1931 roku (na stronie tytułowej 1932),

  • Tom II. Wieczne zmartwienie z 1932 roku,

  • Tom III. dwuczęściowy Miłość, 1933, Wiatr w oczy 1934.


  • Pierwszą, wstępną wersję obecnego drugiego tomu tetralogii, Dąbrowska, pracująca nad najwybitniejszym dziełem życia już w 1926 roku – tak wskazuje jej korespondencja, opublikowała w latach 1928-29 w czasopiśmie „Kobieta Współczesna” pod tytułem Domowe progi.

    W 1929, w „Gazecie Zachodniej” ukazała się kolejna wersja powieści, zatytułowana Kłopoty pani Barbary. Obie wersje były dalekie od ostatecznego kształtu (na przykład Niechcicowie mieli pięcioro dzieci, a nie troje), jaki przybrała książka pod finalnym tytułem Noce i dnie, do której inspiracją była rodzina oraz otoczenie, w którym dorastała.

    Na kilkuset stronach pisarka opowiedziała losy szlacheckiej rodziny Niechciców, żyjącej na przełomie XIX i XX wieku, tworząc jedną z najwybitniejszych kronik polskiej inteligencji oraz najbardziej poruszające i wnikliwe studium psychologiczne głównych bohaterów – Barbary i Bogumiła.

    Powieść zaledwie czterdziestoletniej letniej autorki, pisana przez 8 lat, zapewniła jej trwałe miejsce w panteonie polskiej literatury. Mimo iż w Dziennikach podaje źródła inspiracji, jakimi podczas długiej pracy nad dziełem były dla niej epickie sagi rodzinne Buddenbrokowie Tomasza Manna, Saga rodziny Forsytów Johna Galsworthy’ego czy wielkie polskie powieści ukazujące losy ludzie na tle przeobrażeń gospodarczych, politycznych czy obyczajowych (na przykład Lalka Bolesława Prusa czy Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej), to Noce i dnie stanowią kategorię same dla siebie.

    Wątek główny i wątki poboczne w powieści „Noce i dnie”


    Do wątków głównych najsłynniejszej polskiej sagi rodzinnej „Noce i dnie” zaliczamy wątek wielopokoleniowej rodziny szlacheckiej Niechciców, którą tworzą Bogumił Niechcic i Barbara z Ostrzeńskich, wraz ze swoimi dziećmi, przyjaciółmi oraz krewnymi.
    Z kolei wymienienie wszystkich wątków pobocznych obecnych na kartach czterotomowego dzieła zajęłoby tyle samo czasu, ile przeczytanie tetralogii. Wśród tych najczęściej przewijających się trzeba wyróżnić:
  • przeobrażenia społeczne, ekonomiczne i polityczne na przestrzeni XIX i XX, które dotknęły zubożałe, zdeklasowane ziemiaństwo polskie, starające się otrząsnąć po upadku powstania styczniowego i represjach po 1863 roku;

  • ukazanie społecznego wyobcowanie szlachty;

  • kształtowanie się kapitalizmu;

  • wątek formowania się polskiej inteligencji o przekonaniach lewicowo-rewolucyjnych, w odróżnieniu od jej przedstawicieli w poprzednich epokach pracującej: dzierżawiącej czy administrującej cudzymi majątkami, handlującej, pracującej w urzędach, nauczającej;

  • walka polskiej młodzieży o niepodległość Polski i jej późniejszy kształt w pierwszych latach po odzyskaniu wolności w 1918 roku;

  • losy polskiej emigracji politycznej na przełomie XIX i XX wieku;

  • ukazanie procesu kształtowania się nowej struktury społecznej w wyniku przemian społeczno-politycznych, zachodzących w Polsce od 1983 roku do I wojny światowej;

  • wzrost znaczenia i rozwój miast (na przykład Kalińca, wzorowanego na rodzinnym Kaliszu Marii Dąbrowskiej);

  • wzrost roli mieszczaństwa, bogacącego się na wynajmie kamienic czy zakładaniu sklepów czy fabryk (przykładem Anzelm);

  • nieszczęśliwy romans Celiny Mroczkówny z Januszem i jego tragiczne konsekwencje.


  • Autobiografizm „Nocy i dni”


    Tetralogia zawiera opisy Kalińca, który został odmalowany z topograficzną precyzją przez rodowita kaliszankę. Jak zauważa Danuta Wilczycka w opracowaniu powieści:
    Jak widać, pisarka wiele szczegółów i zasadniczych wątków zaczerpnęła z osobistych przeżyć i obserwacji. Życie biedoty folwarcznej, problemy ziemiaństwa i zarządców majątkami oraz przyrodę wsi miała okazję poznać podczas pobytów w Russowie (...), zaś tworzące się środowisko miasta, skupione na rozwijaniu przemysłu i handlu, działalności dobroczynnej i oświatowej, wreszcie angażujące się w dążenia niepodległościowe, wzorowała na znanym jej Kaliszu. Również fragmenty dotyczące Częstochowy, Warszawy i Lozanny mają silne ukorzenienie w obserwacjach autorki dzieła, której życie na różnych etapach była związane z tymi miejscami
    (Wilczycka D.: Noce i dnie Marii Dąbrowskiej, Lublin 2003, s. 9-10).

    Inne autobiograficzne elementy – prawie każda z ponad 250 postaci miała swój pierwowzór w rodzinie czy znajomych Dąbrowskiej! - można odnaleźć w kreacjach małżeństwa Niechciców. Barbara przypomina matkę pisarki Ludomirę z Gałczyńskich. Obie przed ślubem pracowały jako nauczycielki w prywatnych domach, obie dbały o edukację dzieci. Z kolei powieściowy Bogumił został stworzony w oparciu o charakter Józefa Szumskiego. Niechcic, podobnie jak ojciec Dąbrowskiej, brał udział w powstaniu z 1863 roku, a po powrocie, utraciwszy majątek i dobra rodzinne, zajął się nadzorowaniem majątków ziemskich innych właścicieli i założył rodzinę.

    Najbardziej oczywistym elementem autobiograficznym w sadze jest oczywiście postać Agnieszki, którą Dąbrowska stworzyła w oparciu o własne doświadczenia i wybory (ich dzieciństwo i młodość są niemalże identyczne). Starsza córka Niechciców, tak jak i pisarka, od najmłodszych lat pasjonowała się literaturą (sięgała zarówno po pisarzy polskich, jak i zagranicznych – tak samo jak Dąbrowska), uczęszczała na prywatne warszawskie pensje, pobierała nauki na zagranicznych uniwersytetach (Lozanna), brała udział w walce narodowowyzwoleńczej oraz konspiracji, interesowała się filozofią i myślą społeczną, a w końcu poślubiła działacza socjalistycznego Marcina Śniadowskiego (pierwowzorem był działacz PPS Marian Dąbrowski, zmarły mąż autorki powieści).

    Noce i dnie - cytaty


    „Bo wszystko zło, którego się wiecznie spodziewała, może się stać lub nie. Ale to jedno czeka na pewno i ją, i tych czworo, siedzących wesoło przy stole. Nieunikniony rozpad i rozkład, choroba, męka i śmierć.”

    „Czyżbym się łudził i okłamywał? A może takie okłamywanie się jest również rodzajem prawdy. Prawdy chcianej... I czy taka prawda może mieć jakieś rzeczowe znaczenie?”

    „Gdy te hamulce pękną, a bywa, że wystarczy, aby jeden się obluzował, wszystko się rozprzęga i toczy choć na złamanie karku, byle ku jakiejś odmianie. Aż póki znów nieprzewidziane względy ruchu nie zatamują.”


    „Wystarczyła wiadomość, że ma go ujrzeć, aby stara rana zaczęła krwawić.” (reakcja Barbary na wieść o spotkaniu z Tolibowskim)

    „Czy na tym świecie jedynie miłość nieszcześliwa była czymś trwałym, nie zamykającym się, nie kończącym się nigdy? (...) A może ta miłość nie była taka nieszczęśliwa, tylko ona [Barbara] swoim usposobieniem przeobraziła ją w gorzkie niepowodzenie.”

    „Jakże mogła przypuszczać kiedykolwiek, aby te błahe uśmiechy, te powabne słowa, gesty, spojrzenia oznaczały miłość. Czyż jednocześnie, jak tylko poznał jej uczucia, a poznał je niestety, nie unikał każdego sam na sam?”


    „I czyż dał jej kiedyś uczuć, że obchodzi go w niej coś poza chwilami wspólnej zabawy(...)?”

    „(...) odkąd tylko wtedy nad rzeką ujawniła swoje uczucia była już z nim zawsze taka skrępowana, osowiała, nękana uczuciem poniżenia utraciła wobec nego całą zalotną wesołość, która mu się tak podobała.”

    „(...) tam nie było żadnej miłości, a ona głupia opierała tyle nadziei na czymś tak strasznie zniko
    mym.”

    „I czemu w tym jednym głupi człowiek czepia się tak uparcie popełnionej omyłki, czemu poraniony, pokaleczony, świadomy, że idzie złą drogą brnie wciąż dalej, ciągle się łudząc, że to może nie była omyłka?”

    „Mówią, że kobieta powinna się wyżyć w miłości, bo inaczej nie będzie pełnym człowiekiem.”


    „Miłość (...), któż dociecze z jakich pobudek powstaje, czym wzrasta, żywi się i umiera, któż przewidzi, jakie niesie za sobą pokusy, odstępstwa i manowce, do jakich prowadzi zwycięstw i cnót. Możebne, że wielka miłość jest zawsze rezygnacją z czegoś, bez względu na to, co jej rezygnacją być każe. A czymkolwiek jest i skądkolwiek się wywodzi, nic temu nie zaprzeczy, że istnieje pomiędzy nimi dwojgiem, zagubionymi śród świata. Trzeba ją nieść, a jeśli tak wypadnie, to ją dźwigać, lub ku niej wzlatać z nizin i snuć ją przez siebie, i brać w siebie razem ze wszystkim, co ją krzywi, brudzi, czy może tylko wikła.”

    Maria Dąbrowska - notatka szkolna


    Maria Dąbrowska przyszła na świat 6 października 1889 roku w Russowie pod Kaliszem. Dorastała w zubożałej rodzinie ziemiańskiej, której głową był Józef Szumski – powstaniec z 1863 roku, który po powrocie do rodzinnej wsi zajął się nadzorowaniem majątków ziemskich innych właścicieli i poślubił Ludomirę z Gałczyńskich, która przed ślubem pracowała jako nauczycielka na warszawskich pensjach, a po wyjściu za mąż zajęła się domem. Szumscy doczekali się pięciorga dzieci - Maria byłą trzecia z kolei.

    Skończywszy osiemnaście lat, Dąbrowska rozpoczęła studia na uniwersytecie w Szwajcarii, które kontynuowała w Belgii.
    Po skończeniu studiów, mając dwadzieścia jeden lat wróciła do Kalisza i zaczęła pracować jako nauczycielka geografii na pensji Wandy Motylewskiej.Zadebiutowała jako publicystka w „Gazecie Kaliskiej” i „Zaraniu”. Wyszła za Mariana Dąbrowskiego, który wkrótce zmarł. Dąbrowska nie zdecydowała się na ponowny ślub. Mimo iż miała potem jeszcze kilka poważnych związków (ze starszym o prawie dwadzieścia lat Stanisławem Stempowskim, Jerzym Czopem czy Anną Kowalską).

    Dojrzałe lata upłynęły Dąbrowskiej na aktywnym działaniu w Ministerstwie Rolnictwa, gdzie zajmowała stanowisko urzędniczki w Wydziale Reform Agrarnych, udziale w organizowaniu oświaty ludowej i robotniczej, w ruchu spółdzielczym, działalności ZZLP i Pen Clubu. Wybuch wojny zaskoczył pisarkę w Warszawie. W tym czasie działała w ruchu ludowym i niepodległościowym, współredagowała pisma „Chłopska Sprawa” i „Polska Ludowa”, brała aktywny udział w podziemnym życiu kulturalno - oświatowym i w powstaniu warszawskim.

    Po wojnie, gdy w Polsce szerzył się stalinizm, Dąbrowska była nękana przez cenzurę prewencyjną. Gdy w 1953 roku zmarł Stalin, dała się namówić politykom i prominentom i napisała utrzymany w chłodnym tonie nekrolog. Po 1956 roku przyłączyła się do wewnętrznej opozycji, podpisując się między innymi pod głośnym Listem 34 .

    Ostatnie lata życia spędziła we własnym domku w Komorowie pod Warszawą. Pisarka umarła w 1965 roku, mając 75 lat, została pochowana na Powązkach.

    Maria Dąbrowska - biografia


    Ja nie mam żadnej ideologii. Jedyne, co mną kieruje, to miłość do ludzi i życia, współczucie.

    Maria Dąbrowska, Dzienniki (1929)

    Autorka sagi rodzinnej, tetralogii Noce i dnie przyszła na świat 6 października 1889 roku w Russowie pod Kaliszem, a zmarła 19 maja 1965 w Warszawie.

    Dorastała w zubożałej rodzinie ziemiańskiej, której głową był Józef Szumski – powstaniec z 1863 roku, który po powrocie do rodzinnej wsi zajął się nadzorowaniem majątków ziemskich innych właścicieli i poślubił Ludomirę z Gałczyńskich, która przed ślubem pracowała jako nauczycielka na warszawskich pensjach, a po wyjściu za mąż zajęła się domem. Szumscy doczekali się pięciorga dzieci - Maria byłą trzecia z kolei.

    Przyszła powieściopisarka, eseistka, dramatopisarka, tłumaczka literatury duńskiej, angielskiej i rosyjskiej (przełożyła między innymi z angielskiego Dziennik Samuela Pepysa oraz Nielsa Lyhne Jacobsena) najwcześniejsze lata spędziła w mało reprezentatywnym dworku w podkaliskim Russowie, mieszczącym się nieopodal czworaków i wsi. Dzieciństwo zaowocowało późniejszymi utworami opisującymi wiejskie życie najuboższych warstw (pełne elementów folklorystycznych opowiadania: Boże Narodzenia, Pies, Ptaki czy podejmujące tematykę ludową Uśmiech dzieciństwa (1923) czy Ludzie stamtąd (1926)), bogatymi w niezwykle sugestywne szczegóły, które Dąbrowska znała z autopsji.

    Gdy skończyła dwanaście lat, rozpoczęła czteroletnią naukę w prywatnej szkole Heleny Semadeniowej dbającej o patriotyczne wychowanie podopiecznych, skąd przeniosła się do rosyjskiego żeńskiego gimnazjum, by – po przyłączeniu się młodzieży do protestów robotniczych w 1905 roku – w końcu wyjechać do Warszawy (na pensję Pauliny Hawelke), a stamtąd do Szwajcarii.

    Skończywszy osiemnaście lat, Dąbrowska – podobnie jak Agnieszka Niechcicówna - rozpoczęła studia na uniwersytecie w Szwajcarii (Lozanna). Stale poszukując własnej drogi i miejsca, gdzie poczuje się spełniona i szczęśliwa, po kilku miesiącach zdecydowała się na zmianę ośrodka akademickiego i wyjechała do Belgii (Bruksela). Etap studiów obfitował nie tylko w wiadomości z zakresu interesujących ją dziedzin (nauki przyrodnicze, ekonomia, filozofia i socjologia), lecz także w nawiązanie znajomości z przedstawicielami nurtów niepodległościowych, a zwłaszcza z Edwardem Abramowskim, inicjatorem i propagatorem idei spółdzielczości (dobrowolnego zrzeszania się ludzi w celu osiągnięcia wspólnego celu, na przykład wybudowania domu, czego wyrazem jest jej dzieło Ręce w uścisku. Rzecz o spółdzielczości z 1938 roku) czy uczestniczenie w działalności Filarecji - organizacji niepodległościowej młodzieży polskiej czy Stowarzyszeniu Polskim im. J. Lelewela.

    Po skończeniu studiów, mając dwadzieścia jeden lat wróciła do Kalisza i zaczęła pracować jako nauczycielka geografii na pensji Wandy Motylewskiej. Rok 1910 był także ważny w jej życiu z innego powodu – zadebiutowała jako publicystka w „Gazecie Kaliskiej” i „Zaraniu” oraz wygłosiła pierwszy publiczny referat. Mając pierwsze doświadczenia dziennikarskie za sobą, ciesząc się rozwijającą się karierą pedagogiczną (w 1911 roku uzyskała stopień kandydata nauk przyrodniczych uniwersytetu „Libre”), autorka słynnych Dzienników, które przez wielu uważane są za jej największe literackie osiągnięcie, zdecydowała się na kolejny ważny krok w swoim młodym życiu – przyjęła oświadczyny starszego o siedem lat socjalisty (aktywnego działacza PPS) i przyjaciela Józefa Piłsudskiego Mariana Dąbrowskiego, którego poznała podczas pobytu za granicą.

    Wspólne życie młodej pary nie trwało długo, ponieważ Dąbrowski niedługo po ślubie zmarł, zostawiając zaledwie trzydziestosześcioletnią Marię samą.

    Po traumie związanej ze śmiercią męża, Dąbrowska nie zdecydowała się na ponowny ślub. Mimo iż miała potem jeszcze kilka poważnych związków (na przykład ze starszym o prawie dwadzieścia lat Stanisławem Stempowskim - dawnym ziemianinem, bibliotekarzem, wybitnym współtwórcą masonerii w dwudziestoleciu międzywojennym, Jerzym Czopem, niedoszłym doktorem medycyny i właścicielem uzdrowiska w Jaworzu czy Anną Kowalską), nigdy żadnego nie zalegalizowała.

    Jak zauważa Krzysztof Tomasik w swojej książce Homobiografie. Pisarki i pisarze polscy XIX i XX wieku:
    Paradoks życia prywatnego Dąbrowskiej polega na tym, że nie tylko uczniowie uczący się o niej w szkole, ale także wielu jej współczesnych nie przypuszczało, że ta mało efektowna kobieta może mieć w ogóle potrzeby erotyczne. Czesław Miłosz wspominał po latach: „Odnosiłem się do pani Marii z należytym szacunkiem, ale nigdy nie przyszło mi do głowy, że można na nią spojrzeć jak na kobietę. Ten trochę zezowaty karzełek, z grzywką przyciętą na pacholę, był dla mnie ostatnią istotą, do której mógłbym zwracać erotyczne zapały"
    (Tomasik K., Homobiografie. Pisarki i pisarze polscy XIX i XX wieku, Warszawa 2008).

    Dojrzałe lata upłynęły Dąbrowskiej na aktywnym działaniu w Ministerstwie Rolnictwa, gdzie zajmowała stanowisko urzędniczki w Wydziale Reform Agrarnych, udziale w organizowaniu oświaty ludowej i robotniczej, w ruchu spółdzielczym, działalności ZZLP i Pen Clubu. Pisarka stale wygłaszała w różnych miastach odczyty i referaty. Uczestniczyła w akcji Autor wśród czytelników oraz w przygotowaniach do Światowego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu. Jak widać, mimo ciągłej aktywności literacko-dziennikarskiej (publikowała jako Maria Nowa, Jak Stęk, Marek Cichy między innymi na łamach tygodnika "Bluszcz", „Prawdy”, „Gazety Robotniczej”, „Przedświtu”, „Gazety Kaliskiej”, „Tygodnika Polskiego”, a także w słynnych w dwudziestoleciu międzywojennym "Wiadomościach Literackich"), Dąbrowska zawsze była bardzo aktywna w życiu publicznym.

    Wybuch wojny zaskoczył pisarkę w Warszawie. W tym czasie działała w ruchu ludowym i niepodległościowym, współredagowała pisma „Chłopska Sprawa” i „Polska Ludowa”, brała aktywny udział w podziemnym życiu kulturalno - oświatowym i w powstaniu warszawskim. Gdy walka, w której życie oddał Stempowski, dobiegła końca, Maria razem z pisarką i towarzyszką życia Anną Kowalską, młodszą o czternaście lat, przeniosła się do mieszkania w Alei Niepodległości.

    Mimo iż Dąbrowska do końca życia starała się szerzyć tolerancję, przez wiele lat mieszkała ze swoją życiową partnerką, z którą przeżyła wspólnie dwadzieścia lat, to na jej orientację seksualną zawsze była spuszczona zasłona milczenia, na co uwagę zwraca cytowany wcześniej Tomasik, podpierając swoje spostrzeżenie wieloma przykładami:
    Dobrym tego przykładem może być Wyprowadzka z czyśćca Tadeusza Drewnowskiego, biografa pisarki. Autor zwraca w książce uwagę na różne aspekty Dzienników, choćby związki z Kaliszem, stosunek do sprawy żydowskiej czy Rosjan, jedynie na wątek lesbijski nie starcza mu miejsca. Bodaj jako pierwsza podjęła tę kwestię Grażyna Borkowska w monografii Maria Dąbrowska i Stanisław Stempowski, próbując wyjaśnić „obrosły złą sławą homoseksualizm". Takie sformułowanie sugeruje, że wiele już na ten temat pisano, prawdopodobnie Borkowska miała na myśli głośny tekst Wiesława Pawła Szymańskiego, który w 1992 roku na łamach „Arki" ocenił życie intymne Dąbrowskiej jako „delikatnie mówiąc, bardzo nieuporządkowane". Trudno jednak traktować nawet tak oczywiste eufemizmy za rzeczywiste podjęcie tematu. W efekcie jedynym opracowaniem analizującym Dzienniki od strony lesbianizmu i feminizmu pozostaje tekst Olgi Stefaniuk Noce i dnie kobiet w Dziennikach Marii Dąbrowskiej.
    (Tomasik K., Homobiografie. Pisarki i pisarze polscy XIX i XX wieku, Warszawa 2008).

    Do takiej stanu być może przyczyniła się sama pisarka, która nigdy wprost nie wypowiedziała się na temat swoich preferencji czy stylu życia:
    Tak jak Dąbrowska nie identyfikowała się z kobietami, a siebie postrzegała raczej jako wielkiego pisarza, a nie pisarkę, tak samo nie czuła solidarności z osobami homoseksualnymi.

    Dwa lata przed śmiercią Dąbrowska zapisała po lekturze biografii Leonarda da Vinci: «Czyż można by przypuszczać, że jakieś nieczyste pragnienia ukrywały się za tym głodem piękna, który skierował Leonarda ku młodym ludziom o z lekka niewieścim wdzięku?». Że brutalne i cyniczne wtargnięcie policji w sprawy intymnie osobiste może człowiekiem wstrząsnąć na całe życie, to pewne. Ale dlaczego homoseksualizm nazywać «nieczystym pragnieniem», «brudem» itp. Taka sama miłość jak inne - może być «czysta» lub «nieczysta», zależnie od wzajemności - może być rozpustą lub wielkim szczęściem" (12 VIII 1963). (za: Tomasik K., Homobiografie. Pisarki i pisarze polscy XIX i XX wieku, Warszawa 2008).

    Po wojnie, gdy w Polsce szerzył się stalinizm, Dąbrowska była permanentnie nękana przez cenzurę prewencyjną. Gdy w 1953 roku zmarł Stalin, dała się namówić politykom i prominentom i napisała utrzymany w chłodnym tonie nekrolog.

    Potem, nie mogąc dłużej znieść sytuacji w kraju, dostrzegając dobry moment po 1956 roku, przyłączyła się do wewnętrznej opozycji. Na kartach Dziennika wielokrotnie chwaliła dzieła wybitnych pisarzy osiadłych na emigracji. Wśród wymienianych przez nią twórców byli między innymi Witold Gombrowicz (Dzienniki) i Czesław Miłosz (tom esejów Rodzinna Europa).

    Pod koniec życia stale dawała sprzeciw polityce rządu komunistycznego, który godził w warstwę inteligencji. Nie bacząc na konsekwencje, podpisała się pod głośnym Listem 34 (protestem przeciw cenzurze), wyjechała w odwiedziny do mieszkającego pod Paryżem Jerzego Giedroycia, założyciela głośnej „Kultury”.
    Ostatnie lata życia spędziła we własnym domku w Komorowie pod Warszawą. Jak komentuje Tomasik po wnikliwej lekturze Dzienników:
    Z wiekiem Dąbrowska, coraz więcej chorując i mając problemy z niemocą twórczą, staje się rozgoryczona, drażliwa, niechętna wszystkim i wszystkiemu. Zapisem tego stanu są oczywiście Dzienniki, pełne złośliwych, często megalomańskich, ale również przenikliwych notatek.
    (Tomasik K., Homobiografie. Pisarki i pisarze polscy XIX i XX wieku, Warszawa 2008).

    Pisarka umarła w 1965 roku, mając 75 lat. Mimo iż przez całe życie nie była osobą wierzącą, to w testamencie poprosiła o pogrzeb katolicki, dając tym samym dowód powrotu na łono Kościoła, będącego wynikiem fascynacji humanizmem i miłosierdziem papieża Jana XXIII. Msza żałobna za duszę autorki została odprawiona w warszawskiej katedrze, została pochowana na Powązkach.

    Maria Dąbrowska jest jedną z najciekawszych polskich pisarek i jedną z najbarwniejszych postaci swych czasów. Otaczała się ludźmi z różnych kręgów kultury i sztuki, tworząc wokół siebie niezwykłą mozaikę artystów plastyków, muzyków, literatów czy filozofów. Do kręgu jej bliskich znajomych zaliczali się tacy twórcy, jak poetka Kazimiera Iłłakowiczówna, felietonista, dramatopisarz, satyryk, krytyk teatralny i poeta Antoni Słonimski czy opisujący ją w swym Dzienniku Mieczysław Jastrun. Prócz tych znakomitych indywidualistów, Dąbrowska mogła liczyć zawsze na pomoc Jarosława Iwaszkiewicza, Melchiora Wańkowicza, Jerzego Zawieyskiego, Wojciecha Żukrowskiego, aktorki Elżbiety Barszczewskiej czy autora Popiołu i diamentu - Jerzego Andrzejewskiego, który wspominał jej ekscentryczne ubiory w tomie Z dnia na dzień.

    Bibliografia


    • Księga kaliska. W stulecie urodzin Marii Dąbrowskiej. Red.: Tadeusz Drewnowski i in. Kalisz 1996
    • Pięćdziesiąt lat twórczości Marii Dąbrowskiej. Red.: Ewa Korzeniewska. Warszawa 1963
    • Borkowska G.: Maria Dąbrowska i Stanisław Stempowski. Warszawa 1999.
    • Borowiecka E.: Koncepcja szczęścia w powieści Marii Dąbrowskiej Noce i dnie, „Annales Universitas Mariae Curie-Skłodowska” 1967, sectio F, vol. XII.
    • Drewnowski T.: Rzecz russowska. O pisarstwie Marii Dąbrowskiej. Warszawa 1981 i wyd. nast.
    • Drewnowski T.: Noce i dnie Marii Dąbrowskiej, Warszawa 1993.
    • Klech D.: Wspomnienia siostrzenicy Marii Dąbrowskiej. Kalisz 2002.
    • Korzeniewska E.: Cztery szkice o Nocach i dniach, [w:] tejże, O Marii Dąbrowskiej i inne szkice, Wrocław 1956.
    • Korzeniewska E.: Dąbrowska Maria, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny pod red. Juliana Krzyżanowskiego i Czesława Hernasa, t. 1, Warszawa 1984.
    • Korzeniewska E.: Maria Dąbrowska. Kronika życia, Warszawa 1971.
    • Korzeniewska E.: Noce i dnie, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny pod red. Juliana Krzyżanowskiego i Czesława Hernasa, t. 1, Warszawa 1985.
    • Kijowski A.: Maria Dąbrowska. Warszawa 1964.
    • Knothe M.: "Opowiadania" Marii Dąbrowskiej. Warszawa 1980.
    • Libera Z.: Trwałe wartości Nocy i dnie Marii Dąbrowskiej, „Przegląd Humanistyczny” 1962, nr 6.
    • Libera Z.: Maria Dąbrowska. Warszawa 1964 i wyd. nast.
    • Nawrocka E.: Osoba w podróży. Podróże Marii Dąbrowskiej. Gdańsk 2002.
    • Nawrocka E.: Noce i dnie Marii Dąbrowskiej, Warszawa 1992.
    • Polanowski E.: Maria Dąbrowska w Russowie i o Russowie. Kalisz 1976.
    • Polanowski E.: Maria Dąbrowska 1889-1965, Wrocław 1990.
    • Pryzwan M.: Wypisałam całą siebie. Maria Dąbrowska we wspomnieniach i listach. Warszawa 2006.
    • Raszewska-Klimas A.: Funkcja nazw własnych w twórczości Marii Dąbrowskiej. Piotrków Trybunalski 2002.
    • Sławiński J., Pozycja narratora w Nocach i dniach Marii Dąbrowskiej, Warszawa 1962.
    • Sutarzewicz H.: Asnyk, Konopnicka i Dąbrowska w Kaliszu. Warszawa 1977.
    • Sutarzewicz H.: Kalisz w literaturze, Kalisz 1984.
    • Wojciechowska J.: Maria Dąbrowska - jej związki ze spółdzielczością. Warszawa 1984.
    • Tomasik K.: Homobiografie. Pisarki i pisarze polscy XIX i XX wieku, Warszawa 2008.
    • Wilczycka D.: Noce i dnie Marii Dąbrowskiej, Lublin 2003.




    Mapa serwisu: